Ψύχραιμη ματιά
Επιμέλεια: Βασίλης Αλεξίου, Φιλόλογος [1]
ΑΠΟΚΡΙΕΣ: Μια
αρχαιοελληνική γιορτή με ιδιαίτερα χριστιανικά έθιμα
Η
ελληνική Αποκριά έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα.
Συνδέεται µε τη λατρεία του Διονύσου, θεού του κρασιού και των εορτασμών. Η
λέξη «Αποκριά» σημαίνει «διακοπή- απομάκρυνση- αποχή από τη βρώση κρέατος»[2].
Πράγματι, αυτή η δημοφιλής παράδοση προέρχεται από τις παγανιστικές
τελετουργίες των αρχαίων Ελλήνων και τις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, θεού
του κρασιού και της ευθυμίας. Οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε σατύρους ή
φορούσαν μάσκες και ξεχύνονταν στους δρόμους και στις γειτονιές
συμπεριφερόμενοι «προκλητικά» µε τολμηρές φράσεις και πράξεις[3].
Αυτή η παράδοση τελικά εξαπλώθηκε και σε άλλα μέρη του
κόσμου µέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου.
Αργότερα, όταν εμφανίστηκε ο Χριστιανισμός, αν και οι άνθρωποι σταμάτησαν να
λατρεύουν τους θεούς του Ολύμπου ή άλλες ποικιλόμορφες θεότητες, οι συνήθειες τους
να μεταμφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόμους παρέμειναν, αφού αυτές οι
παγανιστικές πρακτικές ήταν τόσο βαθιά ριζωμένες που τελικά δεν καταργήθηκαν.
Μια φορά τον χρόνο, λοιπόν, τα καρναβάλια αναβιώνουν σε πολλές πόλεις και χωριά
και της χώρας µας.
Στην
πραγματικότητα, η Αποκριά διαρκεί τρεις εβδομάδες, και ξεκινάει 60 μέρες πριν
το Πάσχα. Ονομάζεται Τριώδιο. Η λέξη προέρχεται από το «τρεις ωδές» τους τρεις
ύμνους που συνηθίζουμε να λέμε στην εκκλησία. Ξεκινά την πρώτη
Κυριακή, του «Τελώνη και Φαρισαίου». Τη δεύτερη Κυριακή, του «Ασώτου Υιού». Η
τρίτη και τελευταία Κυριακή της Αποκριάς είναι η «Τυρινή» (τυροφάγου), κατά την
οποία οι εορτασμοί και οι εκδηλώσεις φτάνουν στο απόγειο τους. Το τέλος της
Αποκριάς σημαίνει την αυγή της επόμενης μέρας: η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, που
ονομάζεται Καθαρά Δευτέρα.
Κατά
τη διάρκεια αυτών των ημερών, γιορτές και εκδηλώσεις οργανώνονται παντού και οι
άνθρωποι- και κυρίως τα παιδιά- διασκεδάζουν πολύ. Ενήλικες και παιδιά
μεταμφιέζονται µε αστεία κουστούμια, χορεύουν, τραγουδούν και παρακολουθούν
παρελάσεις καρνάβαλων και άλλες δραστηριότητες, που οργανώνονται από τους
δήμους όλων σχεδόν των πόλεων της Ελλάδας. Τέλος, κατά τη διάρκεια αυτών των
ημερών έχουμε, επιπλέον, και κάποια πολύ ιδιαίτερα έθιμα. Σημειώνω τα
σημαντικότερα.
Ψυχοσάββατα:
Πηγαίνοντας πίσω στους αρχαίους Έλληνες, αυτή ήταν µια εποχή γιορτής για την
αναμονή της άνοιξης. Αυτή η γιορτή περιελάμβανε τελετουργικά αφιερωμένα και
στην «νέα ζωή» και στις ψυχές των νεκρών που πίστευαν ότι ανέβαιναν στον «πάνω
κόσμο» περίπου την 1η Μαρτίου. Με την ανατολή του
χριστιανισμού η εκκλησία προσπάθησε να υποβιβάσει τις παγανιστικές τελετές και
να τις αντικαταστήσει µε χριστιανικές πρακτικές. Για αυτό, κατά την διάρκεια
αυτών των ημερών βρίσκουμε τα τρία Ψυχοσάββατα, όπου οι άνθρωποι πηγαίνουν
βρασμένο σιτάρι (κόλλυβα) στην εκκλησία και τα μοιράζουν στο εκκλησίασμα μετά
τη λειτουργία στη μνήμη των αγαπημένων τους.
Τσικνοπέμπτη: Η
Τσικνοπέμπτη είναι µια ετήσια τελετή, της οποίας η αρχή χάνεται μέσα στους
αιώνες. Είναι η μέρα που τρώγεται κρέας. Η λέξη Τσικνοπέμπτη προέρχεται από τις
λέξεις «τσίκνα» (η μυρωδιά του καμένου ψημένου κρέατος) και «Πέμπτη», και
γιορτάζεται την Πέμπτη που είναι 11 μέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα. Είναι µια
μέρα χαράς αλλά και προετοιμασίας για τους Ελληνορθόδοξους χριστιανούς, καθώς η
40-ήµερη περίοδος της Σαρακοστής, πριν από το Πάσχα, πλησιάζει.
Γαϊτανάκι: Το
παλιό έθιμο µε το γαϊτανάκι γίνεται στην κεντρική πλατεία πολλών πόλεων. Είναι
ένας χορός, όπου οι χορευτές ντύνονται µε παραδοσιακές στολές και χορεύουν σε
κύκλο, κρατώντας πολύχρωμες κορδέλες, οι οποίες στερεώνονται στην κορυφή ενός
μακριού κονταριού που βρίσκεται στην μέση του κύκλου. Καθώς χορεύουν, οι
κορδέλες τυλίγονται γύρω από το κοντάρι και μετά ξετυλίγονται.
Καθαρά
Δευτέρα: Τελικά, το «Τριώδιο» τελειώνει. Είναι η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, η Καθαρά
Δευτέρα. Οι άνθρωποι μαζεύονται για τους τελευταίους εορτασμούς. Ζωντανή
παραδοσιακή μουσική, τραγούδι, χορός, θαλασσινά, ούζο, κρασί. Όλοι
είναι καλεσμένοι στη γιορτή. Το παραδοσιακό ψωμί «λαγάνα» είναι διαθέσιμο αυτήν
τη μέρα στους φούρνους. Οι άνθρωποι συνήθως πάνε στην εξοχή αυτήν τη
μέρα. Εκεί λαμβάνει χώρα ένα ακόμη φαντασμαγορικό έθιμο: το πέταγμα των
χαρταετών. Ο ουρανός γεμίζει από πολύχρωμους χαρταετούς, που πετάνε
σαν πουλιά και καλωσορίζουν την Άνοιξη…
[1] Ο κ. ΑΛΕΞΙΟΥ αρθρογραφεί κάθε Πέμπτη και Κυριακή στην εφημερίδα της Καρδίτσας «Πρωινός
Τύπος». (Για τυχόν επισημάνσεις, παρατηρήσεις, επικοινωνία κ.τ.λ: vaalexiou@yahoo.gr).
[2] Η αγγλική λέξη «carnival» προέρχεται από το λατινικό «carnem levare» ή
«carnis levamen», που σημαίνει «διακοπή της βρώσης κρέατος».
[3] Εκεί έγκειται, κατά τη
γνώμη μου, και η αντίδραση της Εκκλησίας που σε ορισμένες περιπτώσεις φτάνει σε
επίσημες δημοσιεύσεις στα Μ.Μ.Ε. «βαρύγδουπων» δελτίων Τύπου.
Share this
