Νεοελ. Γλώσσα B’ Γυμνασίου: 4η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ και ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

 

Νεοελληνική Γλώσσα B’ Γυμνασίου:  4^η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

 

Τρίτη, 1 Δεκεμβρίου 2020

 

Α΄ ΘΕΩΡΙΑ:

 

1: ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ – ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ – ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ

 

Τι εννοούμε όταν λέμε διάθεση του ρήματος;

 

Διάθεση είναι η έννοια του ρήματος που δείχνει τί κάνει, τί παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείμενο. Αναφέρεται, δηλαδή, στη σημασία του ρήματος και στη σχέση που έχει με το υποκείμενό του.

 

Ποιες είναι οι διαθέσεις του ρήματος;

 

Η Ενεργητική, η Παθητική, η Μέση και η Ουδέτερη διάθεση.

 

Τι φανερώνουν τα ρήματα της κάθε διάθεσης;

 

·      Τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης, δηλαδή ενεργεί ή κάνει κάτι, π.χ. Ο Νίκος χτύπησε τον Γιώργο.

 

·      Τα ρήματα παθητικής διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δέκτης, δηλαδή παθαίνει κάτι ή δέχεται μια ενέργεια από άλλον π.χ. Ο Γιώργος χτυπήθηκε από το Νίκο.

 

·      Τα ρήματα μέσης διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι συγχρόνως δράστης και δέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή ενεργεί και η ενέργεια γυρίζει σ’ αυτό π.χ. Η φίλη μου βάφεται πολύ έντονα.

 

·      Τα ρήματα ουδέτερης διάθεσης είναι τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση, ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι π.χ. κοιμάμαι, κάθομαι, παραμένω.

 

Ποια διαφορά έχει η διάθεση από τη φωνή του ρήματος;

 

Η διάθεση δεν πρέπει να συγχέεται με τη φωνή. Η φωνή (ενεργητική ή παθητική) αναφέρεται στη μορφή του ρήματος (πιο συγκεκριμένα στις καταλήξεις των ρημάτων), ενώ η διάθεση αναφέρεται στη σημασία του ρήματος σε σχέση με το υποκείμενό του. Αυτό σημαίνει πως μπορεί ένα ρήμα να είναι παθητικής φωνής, αλλά ενεργητικής διάθεσης π.χ. Θυμάμαι ή και το αντίστροφο π.χ. Μαύρισα από τον ήλιο).

 

Ποια ρήματα λέγονται αποθετικά;

 

Αποθετικά λέγονται τα ρήματα που σχηματίζουν μόνο παθητική φωνή και έχουν ενεργητική διάθεση. Π.χ. Ο πατέρας μου αισθάνθηκε έναν οξύ πόνο στο στομάχι.

 

Πότε λέμε ότι έχουμε Ενεργητική και πότε Παθητική σύνταξη;

 

Όταν διατυπώνουμε μια πρόταση με ρήμα ενεργητικής διάθεσης,     

π.χ. Ο Νίκος χτύπησε τον Γιώργο, έχουμε Ενεργητική σύνταξη.

 

 Όταν διατυπώνουμε την πρόταση με ρήμα παθητικής διάθεσης, 

π.χ. Ο Γιώργος χτυπήθηκε από τον Νίκο, έχουμε Παθητική σύνταξη.

 

Τι είναι το ποιητικό αίτιο;

 

Στην παθητική σύνταξη, το πρόσωπο ή πράγμα που κάνει την ενέργεια (από το οποίο παθαίνει κάτι το υποκείμενο) δίνεται με ένα προθετικό σύνολο (πρόθεση «από» + όνομα) και ονομάζεται ποιητικό αίτιο

π.χ. Ο Γιώργος χτυπήθηκε από τον Νίκο.

 

Το «από» + αιτιατική είναι πάντα ποιητικό αίτιο;

 

Το «από» + αιτιατική δε δηλώνει πάντα το ποιητικό αίτιο. Μπορεί να δηλώνει και την αιτία (να είναι προθετικό σύνολο που δηλώνει αιτία), π.χ. «Προδόθηκε από ένα σημάδι που είχε στο πρόσωπο» (το «από ένα σημάδι» δηλώνει αιτία και δεν είναι ποιητικό αίτιο).

 

Γιατί επιλέγεται η ενεργητική ή η παθητική σύνταξη;

 

Με την ενεργητική σύνταξη τονίζεται το υποκείμενο, δηλαδή ο δράστης και το ύφος γίνεται πιο προσωπικό, άμεσο, ζωντανό κ.λ.π..

Με την παθητική σύνταξη τονίζεται το αποτέλεσμα της ενέργειας, η πράξη που κάνει το υποκείμενο και το ύφος γίνεται πιο επίσημο, τυπικό και απρόσωπο.

 

Πώς γίνεται η μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα;

1) Το αντικείμενο (εκεί που μεταβαίνει η ενέργεια) της ενεργητικής σύνταξης γίνεται υποκείμενο της παθητικής σύνταξης,

2) Το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης,

3) Το υποκείμενο της ενεργητικής μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο της παθητικής σύνταξης.

 

                                         Υποκείμενο         Ρήμα (Ε. Δ.)        Αντικ. (Α)

Ενεργητική σύνταξη →  «Ο αδερφός  μου χτύπησε  τη γάτα»

 

                                  Υποκείμενο    Ρήμα (Π. Δ.)    Ποιητ. Αίτιο (Π. Α)

Παθητική σύνταξη →   «Η γάτα    χτυπήθηκε    από τον αδερφό μου»

 

2: Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα

 

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης;

 

Διακρίνονται σε μεταβατικά και αμετάβατα.

 

Μεταβατικά είναι τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα που είναι το αντικείμενο

π.χ. Ο μαθητής μουτζουρώνει το βιβλίο.

 

Αμετάβατα είναι τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει κάπου αλλού

π.χ. Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες εργάζονται.

 

Πολλά ρήματα της νέας ελληνικής γλώσσας είναι και μεταβατικά και αμετάβατα, σε διαφορετικό όμως κάθε φορά γλωσσικό περιβάλλον

Π.χ. Άρχισε να βγάζει λόγο – Η εκδήλωση άρχισε μετά τις εννέα.

 

3: Αντικείμενο – Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα

 

Τι είναι το αντικείμενο;

 

Το πρόσωπο ή το πράγμα που δέχεται την ενέργεια ή την επίδραση του υποκειμένου ενός μεταβατικού ρήματος και αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της έννοιάς του λέγεται αντικείμενο.

 

Ποια μορφή μπορεί να έχει το αντικείμενο;

 

Το αντικείμενο ενός μεταβατικού ρήματος μπορεί να είναι:

 

·      Ουσιαστικό (με ή χωρίς άρθρο),

π.χ. «Ένας μαθητής άνοιξε την πόρτα».

Άλλο μέρος του λόγου που έχει θέση ουσιαστικού, όπως:

·      Επίθετο

π.χ. Περιμένω την καλή μου, για να πάμε βόλτα.

·      Αντωνυμία

π.χ. Μόλις έφυγες είδα εκείνον.

·      Μετοχή

π.χ. Η ανυπομονησία κυριεύει τους ερωτευμένους.

·      Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση

π.χ. Πιστεύω ότι θα τα καταφέρω.

·   Προθετικό σύνολο, δηλαδή πρόθεση (από, με, σε/στο/στη/στο, για) + αιτιατική

π.χ. Πήγα στον κινηματογράφο χθες.

 

Ποια μεταβατικά ρήματα ονομάζονται μονόπτωτα και ποια δίπτωτα;

 

Α) Τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα μία μόνο πτώση (ένα αντικείμενο) λέγονται μονόπτωτα.

 

Β) Τα μεταβατικά που χρειάζονται ως συμπλήρωμα δύο πτώσεις (δύο αντικείμενα) λέγονται δίπτωτα. Από αυτά, το αντικείμενο που συνδέεται στενότερα με το ρήμα λέγεται άμεσο, ενώ το άλλο λέγεται έμμεσο, γιατί η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος απευθύνεται έμμεσα προς αυτό.

 

Συγκεντρωτικός πίνακας δίπτωτων ρημάτων
ΑΜΕΣΟ	ΕΜΜΕΣΟ
αιτιατική	γενική
αιτιατική προσώπου	αιτιατική πράγματος
αιτιατική προσώπου/πράγματος	αιτιατική προσώπου/πράγματος ισοδύναμο με εμπρόθετο

 

Σημείωση: Δύο ή περισσότερα όμοια αντικείμενα (όλα πρόσωπα ή όλα πράγματα) που βρίσκονται στην ίδια πτώση και συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους ή χωρίζονται με κόμμα θεωρούνται μία πτώση.

 

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

 

	Περιπτώσεις	άμεσο	έμμεσο
α	Αιτιατική + γενική Του ζήτησα χρήματα.	αιτιατική	γενική
β	Αιτιατική + εμπρόθετο Ζήτησα από το Γιώργο χρήματα.	αιτιατική	εμπρόθετο
γ	Πρόταση + γενική Ο Γιώργος μου ζήτησε να πάμε στο γήπεδο.	πρόταση	γενική
δ	αιτιατική προσώπου + αιτιατική πράγματος Η μάνα μου με τάιζε πατάτες.	αιτιατική προσώπου	αιτιατική πράγματος
ε	αιτιατική πράγματος + αιτιατική πράγματος ισοδύναμη με εμπρόθετο Ο Γιώργος γέμισε το συρτάρι (με) χαρτιά.	αιτιατική πράγματος	αιτιατική πράγματος ισοδύναμη με εμπρόθετο
στ	αιτιατική προσώπου + αιτιατική προσώπου ισοδύναμη με εμπρόθετο Παρουσίασε στους μαθητές τον Γυμναστή.	αιτιατική προσώπου	αιτιατική προσώπου ισοδύναμη με εμπρόθετο

 

 Β. ΔΡΑΣΕΙΣ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ (τις οποίες πρέπει να γράψετε και να αποστείλετε έως το απόγευμα του Σαββάτου 5/12, ώρα 6 μ.μ.  στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο vaalexiou@sch.gr).

 

1^η ΑΣΚΗΣΗ: Να δηλώσετε την διάθεση των ρημάτων των παρακάτω προτάσεων.

Ο Νίκος κοιμάται. .............................................................................

Χθες έτρεξα πολύ και κουράστηκα. ..................................................

Τα χιόνια έλιωσαν από την άνοδο της θερμοκρασίας. ......................

Η Μαρία περιποιείται πολύ τα μαλλιά της. ........................................

Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεκουράζονται το μεσημέρι......................

Οι μαθητές ετοιμάζονται για τις εξετάσεις. ..........................................

2^η ΑΣΚΗΣΗ:  Να εντοπίσετε τα μονόπτωτα και τα δίπτωτα ρήματα στις πιο κάτω προτάσεις. π.χ. Οι επιπλοποιοί έβαψαν τη βιβλιοθήκη → ρήμα: έβαψαν, μονόπτωτο

 

α) Ο Πέτρος έφαγε ψωμί, τυρί, ελιές και κρέας. ______________________

β) Τα εγγόνια έδωσαν του παππού δώρα.   _________________________

γ) Η μητέρα σκουπίζει το σπίτι. ___________________________________

δ) Έριξε κάτω το σπαθί και την ασπίδα. ____________________________

ε) Δώσε σε εμένα τα χρήματα. ____________________________________

 

3^η ΑΣΚΗΣΗ: Στις πιο κάτω προτάσεις να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και την παθητική σε Ενεργητική.

 

α)  Σήμερα θα εξετάσουν τα παιδιά Γεωγραφία..............

β) Ο εκπαιδευτικός εφάρμοζε βιωματικές μεθόδους διδασκαλίας ........

γ) Το έργο προβάλλει την προσωπικότητα του καλλιτέχνη.  …....

δ) Στο κείμενο μια μαθήτρια Λυκείου περιγράφει τον ιδανικό δάσκαλο. ......

ε) Όλοι αντιμετώπιζαν τον δάσκαλο με σεβασμό. .......

 

ΠΗΓΕΣ:

1. Σχολικά βιβλία:

·      ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2298/Neoelliniki-Glossa_B-Gymnasiou_empl/)

 

·    ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄Β΄Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2334/Grammatiki-Neas-Ellinikis-Glossas_A-B-G-Gymnasiou_html-apli/)

 

2. Δάσκαλε, τ΄ είναι τούτο; (http://vprassas.blogspot.gr/)

3. Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο ( http://users.sch.gr/)

 

4. https://blogs.sch.gr/earkouli/2020/01/12/enotita-4-theoria/

 

Share this

Βασίλης Αλεξίου