Σε τι αποσκοπούν τα βασανιστήρια;

Ψύχραιμη ματιά

 Επιμέλεια: Βασίλης Αλεξίου, Φιλόλογος [1]

Η Διεθνής Ημέρα κατά των Βασανιστηρίων καθιερώθηκε στις 26 Ιουνίου[2] 1998, ημερομηνία κατά την οποία το 1987 υπεγράφη η Διεθνής Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων. Το Διεθνές Συμβούλιο κατά των Βασανιστηρίων εδρεύει στην Κοπεγχάγη και επιχορηγείται από την Ε.Ε. και τη δανέζικη κυβέρνηση. Το δόγμα του είναι παρμένο από δυο έλληνες σοφούς της αρχαιότητας, τον φιλόσοφο Αριστοτέλη και τον ρήτορα Αντιφώντα, και είναι περίπου το εξής: «Καμιά ομολογία- απόρροια βασανιστηρίων- δεν μπορεί να έχει αξία στο δικαστήριο, αφού συνήθως ο βασανιζόμενος λέει αυτά που θέλει ν' ακούσει ο βασανιστής του!».

Σε τι αποσκοπούν τα βασανιστήρια;

Βασανιστήριο αποκαλείται ο σοβαρός πόνος είτε σωματικός είτε ψυχικός είναι αυτός. Τροποντινά, το βασανιστήριο αποτελεί μια μέθοδο που χρησιμοποιείται για την εκμαίευση πληροφοριών ή ομολογίας από έναν άνθρωπο σχετικά με μια πολιτική ή άλλη πράξη, όπου, κατά την άποψή τους, δεν μπορούν να φτάσουν με άλλον τρόπο. Τίθεται, όμως, ένα γενικότερο ερώτημα: σε τι αποσκοπούν τα βασανιστήρια;

Οι βασανιστές θέτουν στο στόχαστρό τους το σώμα και την ψυχή του κρατουμένου. Οι σωματικές και ψυχολογικές διαστάσεις των βασανιστηρίων, αν και διακριτές, είναι απόλυτα συνδεδεμένες η μία με την άλλη. Η σωματική διάσταση αφορά την πρόκληση του οδυνηρότερου πόνου με τη μέγιστη δυνατή χρονική διάρκεια, ώστε να οδηγηθεί ο κρατούμενος στα όρια της φυσικής του αντοχής, χωρίς όμως να πεθάνει. Το σώμα του κρατούμενου δεν ανήκει πλέον στον ίδιο, αλλά στο βασανιστή του, ο οποίος με τη σειρά του «ανατέμνει» το σώμα του βασανιζόμενου σε περιοχές που η καθεμιά παράγει το δικό της πόνο.

Ωστόσο, στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες ο βασανισμός δεν επικεντρώνεται τόσο στο σώμα όσο στην ψυχή του κρατούμενου. Βέβαια, η άσκηση ψυχολογικής βίας τις περισσότερες φορές, προϋποθέτει την καταπόνηση του σώματος του κρατούμενου, ούτως ώστε να «σπάσει» ευκολότερα. Σκοπός της ψυχολογικής βίας είναι ο κρατούμενος να νιώσει φόβο, ανασφάλεια και να φτάσει στην απόγνωση μέσα από μια σειρά απειλών και εξευτελισμών. Ο κρατούμενος βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση φόβου και ανασφάλειας, επειδή δε γνωρίζει αν και πότε θα βασανιστεί, για πόση ώρα, πού και με ποιον τρόπο και, επιπλέον, επειδή πλήττουν τις αξίες, τα πρότυπα, τις ιδέες πάνω στα οποία έχει οικοδομηθεί η προσωπικότητά του.

Ένας πολιτικός κρατούμενος στα χρόνια του ελληνικού εμφυλίου, αναφερόμενος στην εμπειρία του βασανισμού του, έγραψε: «Όταν με έβαλαν στη φάλαγγα, για να μαρτυρήσω, με χτυπούσαν με λύσσα στα πέλματα των ποδιών μου, ώσπου έχασα το φως μου, έχασα τον κόσμο.» Η φράση «έχασα τον κόσμο» συμπυκνώνει με τον καλύτερο τρόπο την εμπειρία του βασανισμού. Τα βασανιστήρια αποτελούν τη μεθοδική αντιστροφή εκείνου που ο κρατούμενος θεωρεί δεδομένο, γνωστό ή οικείο. Στο χώρο των βασανιστηρίων η καρέκλα, το τραπέζι δεν αποτελούν απλά αντικείμενα καθημερινής ζωής, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το βασανισμό των κρατουμένων. Η νύχτα δεν είναι χρόνος ανάπαυσης, αλλά αγωνίας. Το πλύσιμο από καθημερινή συνήθεια γίνεται σπάνιο προνόμιο. Η επαφή με τα οικεία πρόσωπα σταματά και ο κρατούμενος βρίσκεται σ’ ένα εχθρικό περιβάλλον όπου η όποια χειρονομία κινεί υποψίες[3].

Ο Έντουαρντ Πίτερς, ένας από τους σημαντικούς μελετητές των  βασανιστηρίων, έχει επισημάνει ότι η βασική διαφορά των βασανιστηρίων στον 20^ο -21^ο αιώνα σε σχέση με τις παλιότερες εποχές, είναι ότι στο επίκεντρό τους δε βρίσκεται η πληροφορία, που ενδεχομένως, γνωρίζει ο κρατούμενος, αλλά ο ίδιος ο κρατούμενος. Δε βασανίζεται γι’ αυτά που γνωρίζει, βασανίζεται γι’ αυτό που είναι. Είναι ο ηττημένος εχθρός και το τρόπαιο της νίκης: μπορεί να τιμωρηθεί, εξευτελιστεί, χλευαστεί, κακοποιηθεί. Απώτερος στόχος των βασανιστών είναι είτε η μεταστροφή του κρατούμενου είτε η πλήρης εξουδετέρωσή του…

---

[1]  Ο κ. ΑΛΕΞΙΟΥ αρθρογραφεί κάθε Πέμπτη και Κυριακή στην εφημερίδα της Καρδίτσας «Πρωινός Τύπος». (Για τυχόν επισημάνσεις, παρατηρήσεις, επικοινωνία  κ.τ.λ: vaalexiou@yahoo.gr)

[2] Ταυτόχρονα η 26^η Ιουνίου είναι και η Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησης τους, αλλά επέλεξα να ασχοληθώ με το εξίσου σοβαρό θέμα των φανερών- αλλά και των έμμεσων- βασανιστηρίων.

[3] Χαρακτηριστικές, εξάλλου, είναι οι καταγεγραμμένες εμπειρίες του συνεργάτη της εφημερίδας, αντιστασιακού, πρώην βουλευτή κ. Βασίλη Μπρακατσούλα από το βιβλίο του «Συνομιλία με το Χρόνο».

Share this

Βασίλης Αλεξίου