Ψύχραιμη ματιά
Επιμέλεια: Βασίλης Αλεξίου, Φιλόλογος [1]
Καλοκαιρινά παραλειπόμενα και διαπιστώσεις
Τα fake news είναι ένας όρος που εσχάτως
χρησιμοποιείται πάρα πολύ. Δημιουργήθηκε, για να περιγράψει κάτι πάρα πολύ
παλιό: την προπαγάνδα, τα ψέματα, την
παραπληροφόρηση, τη διαστρέβλωση και τις κατασκευασμένες ειδήσεις. Αυτό,
βέβαια, που έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια είναι οι τρόποι διάδοσής τους.
Fake news υπήρχαν πάντα. Και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) ήταν
πάντα γεμάτα με τέτοιου είδους «ειδήσεις». Αν κάποιος μπει στον κόπο ν'
ανατρέξει στις ελληνικές εφημερίδες θα γίνει μάρτυρας μια δημόσιας
αντιπαράθεσης (αρχές του 1976) με αντικείμενο το θαυματουργό δήθεν νερό του
δικηγόρου Γιώργου Καματερού από την Κω[3]. Ο Γιώργος Καματερός ισχυριζόταν ότι
το νερό, που έφερνε από το νησί του, και πωλούσε με βυτιοφόρα στους δρόμους της
Αθήνας ένεκα της σύνθεσής του θεράπευε τον καρκίνο. Το παράδοξο της υπόθεσης
είναι ότι εκτός από χιλιάδες απλούς πολίτες, τις εικασίες Καματερού υποστήριζαν
και αρκετές εφημερίδες[4],
οι οποίες δημοσίευαν εκτενή ρεπορτάζ για άτομα που δήθεν ήπιαν το θαυματουργό
νερό και θεραπεύτηκαν. Αλλά, στη μνήμη μας διατηρείται ακόμη και η φωτογραφία
του άτυχου κορμοράνου που, ενώ ήταν παγιδευμένος σε μια πετρελαιοκηλίδα στον
Κόλπο του Μεξικού, πολλά Μ.Μ.Ε. τον ήθελαν να βρίσκεται στον Περσικό Κόλπο,
θύμα και αυτός της οικολογικής καταστροφής που προκάλεσε δήθεν ο Σαντάμ
Χουσέιν, του οποίου τα υπόγεια των ανακτόρων του- πάντα σύμφωνα με τα
δημοσιεύματα- είχαν μετατραπεί σε επιστημονικά εργαστήρια παρασκευής χημικών
και βιολογικών όπλων κ.τ.λ. Βέβαια όσο και αν έψαξαν οι αμερικανοί στρατιώτες,
τέτοια εργαστήρια δεν βρέθηκαν ποτέ! Στη χώρα μας πρόσφατο fake news ήταν δημοσίευμα της αγγλικής εφημερίδας «Sun» περί ομαδικής «δηλητηρίασης» 17 νεαρών Βρετανών από ποτά – «μπόμπες» σε
μπαρ του Λαγανά στη Ζάκυνθο, είδηση που έκανε το «γύρο του κόσμου», χωρίς να
επιβεβαιωθεί από αρμόδιες υπηρεσίες της χώρας (Νοσοκομείο, Αστυνομία κ.ά.).
Υπάρχουν, λοιπόν, ψεύτικες ειδήσεις που οφείλονται στην άγνοια ή
τον ελλειμματικό επαγγελματισμό των δημοσιογράφων, υπάρχουν όμως και ειδήσεις
χαλκευμένες. Απλώς
σήμερα οι δυνατότητες αναπαραγωγής και διασποράς χαλκευμένων ειδήσεων είναι
πολλαπλάσιες. Η παρουσία του διαδικτύου
γενικά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα, κάνουν τη διαδικασία
διάχυσης ψευδών ειδήσεων πολύ πιο εύκολη και μαζική. Ο έντονος ανταγωνισμός, που ολοένα οξύνεται, αποτελεί δυστυχώς
κίνητρο για αρκετά Μέσα και δημοσιογράφους να γράφουν και να πολλαπλασιάζουν
ψευδείς ειδήσεις. Από τη στιγμή που αυτό
που μετρά και αποφέρει έσοδα είναι η ψηλή επισκεψιμότητα, πολλοί λειτουργοί
των διαδικτυακών μέσων επιλέγουν την εύκολη λύση του click- bait- δηλαδή τις
ειδήσεις δόλωμα που ενίοτε δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Επιπλέον, η ανάγκη
ελαχιστοποίησης του χρόνου που μεσολαβεί από την εκδήλωση του γεγονότος μέχρι
τη δημοσιοποίηση του μηνύματος, εξωθεί αρκετούς λειτουργούς να παραβιάζουν τη
βασική αρχή της διασταύρωσης της πληροφορίας προτού αυτή καταστεί είδηση. Η αρνητική αυτή συμπεριφορά
πολλαπλασιάζεται, όταν το μήνυμα φθάνει στο χρήστη. Έρευνα που έγινε το 2016
από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια δείχνει ότι 6 στους 10 χρήστες του Ίντερνετ
αναδημοσιεύουν μια είδηση, μια ανάρτηση, διαβάζοντας μόνο τον τίτλο, όχι το
περιεχόμενο[5]!
Άλλη έρευνα του Πανεπιστημίου του Stanford που κυκλοφόρησε το Νοέμβριο του 2016
έδειξε ότι το 80% των μαθητών και φοιτητών που συμμετείχαν στην έρευνα δεν
κατάφεραν να ξεχωρίσουν ένα πραγματικό κείμενο από ένα ψεύτικο ούτε ένα
δημοσιογραφικό μήνυμα από ένα διαφημιστικό! Επίσης, ενδιαφέρον έχει το γεγονός
ότι κριτήριο εγκυρότητας για τους νέους αποτελεί το μέγεθος της φωτογραφίας (!)
σε ένα κείμενο και όχι... η απουσία της πηγής του!
Συμπερασματικά, φίλοι μου, ζούμε στην εποχή των αστικών θρύλων γνωστότερων ως
Hoaxes, internet trols, Fake news, σε
μια εποχή
Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας (ή Δικτατορίας;),
όπου οι φήμες και οι ψευδείς ειδήσεις επισκιάζουν τα πραγματικά γεγονότα. Η κατάσταση γίνεται πιο δραματική, αν
λάβουμε υπόψη τον ψηφιακό αναλφαβητισμό και την αδυναμία του χρήστη να
αξιολογήσει σωστά το μήνυμα που λαμβάνει...
[1] Ο κ. ΑΛΕΞΙΟΥ
αρθρογραφεί κάθε Πέμπτη και Κυριακή. (Για τυχόν επισημάνσεις, παρατηρήσεις,
επικοινωνία κ.τ.λ: vaalexiou@yahoo.gr)
[3] Γεγονός για
το οποίο έγραψα αναλυτικό κείμενο (βλ. Π.Τ. Κυριακή 12/2/2017, σελ. 5: «Αν το
όλο ζήτημα είχε διαχειριστεί με ιδιαίτερη προσοχή και σοβαρότητα…»)
[5] https://hal.inria.fr/hal-01281190: Social Clicks: What
and Who Gets Read on Twitter?Ανάκτηση στις 27/8/2018
Share this
