 |
| Στήλη: Ψύχραιμη ματιά |
Επιμέλεια: Βασίλης Αλεξίου, Φιλόλογος [1]
Ψωροκώσταινα: Ένα παρεξηγημένο
σύμβολο φιλοπατρίας!
Στην εποχή που κυβερνούσε την Ελλάδα ο
Καποδίστριας (1827-1831) ζούσε στο Ναύπλιο μια
ζητιάνα, που τη φώναζαν «Ψωροκώσταινα». Σε μια, λοιπόν, συνεδρίαση της Εθνικής Συνέλευσης
(«Βουλής»), κάποιος θέλοντας να πει για τη φτώχεια του Ελληνικού Δημοσίου, το
παρομοίασε με την πασίγνωστη ζητιάνα. Από τότε η λέξη επαναλήφθηκε στις
συζητήσεις και τελικά επικράτησε. Μόνο που τώρα, όταν λέγεται, δεν εννοεί το
Ελληνικό Δημόσιο, αλλά ολόκληρη τη χώρα...
Την
περίοδο εκείνη η Επανάσταση δοκιμαζόταν από την επέλαση του Ιμπραήμ, ο οποίος
έφτασε στην Πελοπόννησο στα τέλη του 1824 και αμέσως ξεκίνησε δράση. Εκτός από
τις άλλες καταστροφές άφηνε στο πέρασμά του και εκατοντάδες ορφανά που
συγκεντρώνονταν στο Ναύπλιο.
Το
1826 έγινε έρανος στο Ναύπλιο, για να βοηθήσουν το μαχόμενο Μεσολόγγι. Έτσι,
μια Κυριακή, στήθηκε στην κεντρική πλατεία ένα τραπέζι και οι υπεύθυνοι του
εράνου ζητούσαν από τους κατεστραμμένους, πεινασμένους και χαροκαμένους Έλληνες
να βάλουν πάλι το χέρι στην τσέπη, για να βοηθήσουν τους μαχητές και τους
αποκλεισμένους του Μεσολογγίου.
Αλλά λόγω της
φτώχειας και της εξαθλίωσης κανείς δεν πλησίαζε το τραπέζι της ερανικής
επιτροπής. Τότε η φτωχότερη όλων, η χήρα Χατζηκώστα, η Πανωραία, έβγαλε το
ασημένιο δαχτυλίδι που φορούσε στο δάχτυλό της και ένα γρόσι που είχε στην
τσέπη της και τα ακούμπησε στο τραπέζι της ερανικής επιτροπής. "Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το
ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό
Μεσολόγγι", είπε περήφανα η γριά πλύστρα
Χατζηκώσταινα και τα άφησε πάνω στο τραπέζι εκείνη την Κυριακή του 1826.
Ύστερα από αυτή
την απρόσμενη χειρονομία, κάποιος από το πλήθος φώναξε: «Για δείτε, η πλύστρα,
η Ψωροκώσταινα πρώτη πρόσφερε τον οβολό της.» Και αμέσως το φιλότιμο πήρε και
έδωσε. Βροχή πέφταν πάνω στο τραπέζι λίρες, γρόσια και ασημικά.
Αλλά, ποια ήταν αυτή η «Ψωροκώσταινα»; Ήταν η
κάποτε αρχόντισσα των Κυδωνιών, του Αϊβαλιού, Πανωραία Χατζηκώστα, σύζυγος
πάμπλουτου Αϊβαλιώτη εμπόρου, που φημιζότανε όχι μόνο για τα πλούτη του άνδρα
της, μα και για τα πολλά δικά της και ακόμα για την ομορφιά της.
Όταν αργότερα
οι Τούρκοι πυρπόλησαν την πολιτεία του Αϊβαλί και έσφαξαν άνδρες και
γυναικόπαιδα, ανάμεσα σε αυτούς που σώθηκαν ήταν και η αρχόντισσα Πανωραία
Χατζηκώστα, που είδε να σφάζουν οι Τούρκοι τον άνδρα της και τα παιδιά της. Για
καλή της τύχη ένας ναύτης την βοήθησε και μαζί με άλλους την ανέβασε σε ένα
καράβι που ξεμπάρκαρε στα Ψαρά.
Εκεί
αναγνωρίστηκε από τον ομοιοπαθή της Βενιαμίν τον Λέσβιο[2],
ο οποίος την προστάτεψε και αυτή τον ακολούθησε στην Πελοπόννησο. Στο Ναύπλιο,
ο Βενιαμίν παρέδιδε μαθήματα, για να ζήσει. Η Πανωραία, για να ζήσει και αυτή, άρχισε να ξενοπλένει και αργότερα,
με σαλεμένα σχεδόν τα λογικά της, ζητιάνευε στους δρόμους του Ναυπλίου.
Έπειτα από το
περιστατικό του εράνου στο Ναύπλιο, όταν έφτασε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, τη
συμμάζεψε και, όταν ίδρυσε το ορφανοτροφείο, η Πανωραία, που τώρα έγινε γνωστή
με το παρανόμι «Ψωροκώσταινα», προσφέρθηκε να πλένει τα ρούχα των ορφανών χωρίς
καμιά πληρωμή.
Και εκεί που
άρχισε να χαίρεται για τα «παιδιά της» που είχαν βρει ρούχα και φαγητό, λίγους
μόλις μήνες μετά τη λειτουργία του ιδρύματος η Πανώρια πέθανε. Οι επίσημοι δεν την τίμησαν. Την τίμησαν,
όμως, με τον καλύτερο τρόπο τα παιδιά του ορφανοτροφείου, τα οποία μέσα σε
λυγμούς την συνόδευσαν ως την τελευταία της κατοικία.
Πηγές:
Νατσούλης
Τάκης, «Λεξικό Λαϊκής Σοφίας», Εκδ. Σμυρνιωτάκη, σελ. 581
Δαδιώτης
Ευάγγελος, «Αιγαιοπελαγίτικα», τεύχος 13.
"Βίοι
Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών", Υπό
Αναστασίου Ν. Γούδα. Τόμος Β’: Παιδεία. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου Μ. Π.
Περίδου, 1870.
Share this
